Jan Prak (Sense de Jong).

In t begun van d'oorlog gong ik as n leutje jong noar n kleuterschoule noast de christeleke loagereschoule aan de Hoogklaai in Winschoot. t Leek nait veul op n schoule. t Was net n pakhoes, twij verdaipens hoog, mit grode kachels in aale klassen. In gedachten loop 'k nou nog voak op t plain om schoule hin. 'k Herinner mie alle hekken, stoepjes en stainen.
Achter t gebaauw, wat loager, zai ik de fietshokken en deurachter de plees woar we hin mozzen - deur snei, regen en wind - om onze behuiften te doun. t Is nou allemoal vot. Dr stait nou n mooi modern gebaauw....

In elk gevaal, doudestieds moukten Duutsers veul lewaai en brochten veul ellinne in onze kontraainen.
Dr kwammen "Verordnungen" en hail wat schoulen in Winschoot mozzen leeg om de "Deutsche Wehrmacht" onnerdak te geven. En, verdubbeltje-mie, Hoogklaaischoule was dr ook bie! Wie konnen ophoupeln. t Bestuur kreeg t veur nkander dat wie op schoule aan d' Ollewaarfsloan in konnen trekken. t Was n hail end vot van ons hoes en om doar elke dag te kommen was n haaile tippel. Mien ollere bruier en zuster gongen voak mit en wezen mie de weg.

Van aale meesters en juffraauws dij ons les gaven herinner 'k mie nait veul meer. Dr was ain meester bie dij joe, as je wat deden wat nait goud was, bie t oor greep en den begon e te draaien. Dr laipen hail wat kinder met blouderige oren rond. Dat mos den veur christelek onderwies deurgoan!

Ain van de onderwiezers zol 'k nooit weer vergeetn. 'k Vuil mie altied n beetje waarmer worren as 'k aan Juffrauw Roozendoal denk.
Zai staait ver en wied bekend as ain van de maist gelaifde en maist bekwoame Winschoter onderwiezeressen van veur en in d'oorlog. Kinder dij in heur klassen hemmen zeten bennen dr aanders van worren. En, wait je wat, ze kregen ook meer kennis van de Biebel. En, hou is t meuglek, dr bennen haail wat plekken om Winschoot hin dei ik nog altied in verband breng mit n zeker Biebelverhoal. Minsen zeggen dat 'k nait goud wies ben, moar 'k bin nou ainmoal nait ain van de schaarpste messen in t loatje.

As juffraauw t haar over ol Voader Oabraham en zien zeun Izaak en dat e aal mit zien mes kloar ston..., of over Jozef dij zien Pa en bruiers aindelek kon vertelln wel of hai echt woar was..., of over hou Mozes hom kneep toun e veur dij machtege Farao ston..., dat alles wer gewoan waarkelekhaid veur ons. Mit ogen as knikkers hongen wie aan heur lippen en wat zai vertelde was apmaol om ons tou beurd. Waist dat nait meer?
Dat gebeurde vrouger toch in Bovenburen, en dat speulde zich toch of in t Maintjebos? En kwammen Voader Jakob en zien zeunen nait hailemoal van Wedderbaargen? En Jezus zulf den, laip dai nait over t woater van t Zuudloardermeer?

Tussen Sint Vitusholt en Noapels (t was doar nait vaaileg en 'k mog dr nooit hin van Moeke), vlak bie Winschoot, lag toun t laand van boer Ufkes en dr noast n woeste vlakte. Wie hemmen doar voak rondstruund. Of en tou haar Ufkes n appel of n peer minder en den laip olheer te bandiezen over zien laand Griffermeerde kwoaijongens!

Leutje Doavid, de loatere keunek van Izrel, zwaarfde doar bie Noapels elke dag rond. Hai mos op schoapen van zien pa Izai passen. As e ain kwiet was gong e dr achteraan. Asmis had n laiw of n beer t schoap aal in de bek en den vloog Doavidje dr op of, redde t schoap, en sluig beer of laiw dood. t Was in tied dat keunek Saul van Izrel aan t knokken was mit de Filistijnen. Juffrauw Roozendoal vertelde ons dat t volk Izrel doodsbenauwd waren veur dij haidense benden. Ze vertraauwden ook nait meer in God, benoam nait toun ze dij Filistijnse reus Goliath zagen. 'k Zai t nog veur mie dat leutje Doavid bie keunek Saul kwam en zee dat hai Goliath wel aan kon. t Was doodstil tussen Noapels en Winschoot toun Doavid mit vief gladde stainen in buus en mit n slingertouwtje tegenover dij reus ston. Goliath lagte hom vot oet. Moar hai stond ook Izrel en heur God oet te laggen. Doavidje pakte n staintje, legde hom in t puutje aan t touw en begon te slingern. Hai zag dat Goliath n grode helm op kop had, moar dat zien veurheufd bloot was. Hai kuurde en mikte net op t midden van zien veurheufd. t Leutje staintje roakte hom en zonk daip in Goliath zien kop. Hai was in ain klap vot dood! Nou, zo'n zesteg joar loater, heur ik nog Juffrauw zeggen: " Kinder,goud luustern. Doavidje woz dat gain mins God mag tarten. t Gong om de eer van de noam van Izrels God. Goud ontholln!"

In 1953 vertrok ik oet Winschoot noar Canada. Zowat darteg joar loater is mien Pa in Stad overleden. Mien olste bruier en ik vlogen van of Toronto noar Schiphol en mit de femilie hemmen wie Pa begroaven op Selwerderhof. n Dag of wat loater bin 'k allain noar Winschoot west mit train. Vlak bie t station n fietse huurd en toun eev'n bie alle bekende plekjes laangs west. Wat was d' boudel veraanderd!
Zodounde kwam ik ook op d' Ollewaarfsloan. Schoule ston dr nog net as vrouger. t Plain achter schoule was wat soeterg, en t gebaauw had n nije loag vaarf neudeg. t Speulterrain was nog altied omringd met n hoog hek. t Overdekte fietshok, open aan ain kaant mit om de zoveul meter iezern poalen, ston d'r ook nog. In de houk bie de schoule stond nog altied t zulfde raive schuurtje, mit n deur en n roamke.

Dr vloog van alles deur mien kop. Woarom kwam mie dit alles zo bekend veur? En toun wer t mie dudelk dat dit , woar ik noar keek, verband had mit t verhoal in de Biebel over Simson en Delila. Noa aal dei joaren!
En dat allemoal van n spannend Biebelverhoal van Juffrauw Roozendoal!

In tied veur keunek Doavid deed t volk Izrel weer van alles dat kwoad was in d'ogen van de Heer. Doarom gaf Hai t volk over in handen van n roeg and rauw volk, de Filistijnen, dij nikkopten veur n god dij Dagon haitte. Dat duurde vatteg joar! Toun kwam dr n rechter over Izrel mit de noam Simson. Dat was n vuurvreeter van d'eerste raang! De laaiders van de Filistijnen wollen hom groag aan zied hemmen. Simson was gek op n Filistijnse vrauw mit de noam Delila. Simson was al van jongs of aan as Nazireeer aan God wijd. Zien hoar was dr nooit ofwest, en as t ofschoren worren zol, den zol kracht dij Heer hom gaf hom in steek loaten en zol e net zo zwak wezen as n schuddeldouk. Dat was zien gehaim. Moar dat was nou juust wat Filistijnen wollen oetploezen. Dei man was vrezelk staark. Ain keer kwam e bie n stadspoort en ropte baaide deurposten, mit deur en aal, oet hoaken. Filistijnen wazzen as de dood veur dij kerel. Loater lait e zoch boeien mit zeuven vrizze, smuie pezen. Simson was op bezuik bie Delila dij in dat schuurtje noast t fietsenkok n berre had. Toun e hailemoal vaast zat raip Delila hail haard: "Simson! Filistijnen!," en ze lait n koppeltje van dat roeg volk binnen dij Simson zollen pakken. Moar Simson reet pezen stokkend, t kon wel vlastaauw wezen dat te dicht bie t vuur komt. Filistijnen smeerden zoch vot tussen bomen op d' Ollewaarfsloan, richting Ennemaborg.

En zo speulde Delila mit hom. t Was minne vraauw. Moar dei kouwnavvel Simson kon nait van heur ofblieven en kwam geregeld noar t schuurtje.
Filistijnen kropen deur t bos en lagen te loeren. Delila pakte n nij end taauw dat nog nooit bruukt was en bon hom doar mit vaast. Weer raip ze: "Simson! Filistijnen!," en dij waren dr vot bie, mor t was al te loat. Simson reet taauwen as droadjes van zien aarms of. Ain keer lait e ale zeuven vlechten dij e in t hoar had inweven in n weefstel en mit spoul vaastzetten. Moar dat scheurde hai ook in ain klap oetmekoar.
Delila hail nait op, ze gong deur mit heur vlemerij, dag in dag oet. En aindelek had ze hom zowied: hai verroadde zien gehaim. Delila docht: dit is woarhaid. Knip zien zeuven vlechten of en hai is zien kracht kwiet.
Op n oavend kwam Simson weer bie heur. Ze had al n bosschop noar Filistijnen stuurd. Dij hadden heur de sinten - elfhonderd sikkels zulver !- aal in buus stopt. Simson vuil bie heur op schoot in sloap.
Hai wer wakker toun e Delila heurde roupen: "Simson! Filistijnen.!" Moar dij hadden hom ale zeuven vlechten ofschoren. Simson docht, 'k zal dij smeerlappen es wat loaten zain. Moar hai had nait in de goaten dat de Heer hom dr nou allain veur stoan luit. Ze kregen hom dr onder en stoaken hom op n ieselke manaaier d'ogen oet en brochten hom op t schoolplain en legden hom aan twij kopern kettens vaast.

Dat schuurtje wer n gevangenis veur hom. Hai het doar n haile zet zeten.'k Kwam dr as leutje jong wel es bie laangs en den loerde ik altied even deur t roamke. Op n duur wer e weer wat beter en zien hoar begon ook weer te gruien. Hai heurde dat Filistijnen n ovver aan heur god Dagon wollen brengen op n groot feest op d' Ollewaarfsloan. En op n zekere dag kwammen ze van ver en wied oet aale streken van t Oldambt op t terrain noast de gevangenis van Simson. Ze kropen overal in of op, zulfs boven op t dak. En, dronken dat ze warren, begonnen ze te roupen en te reren dat ze Simson wollen zain zo dat ze hom oet konnen laggen.
Simson vruig aan n leutje jong dij hom bie haand haar: "As wie boeten kommen, zet mie noast ain van dij iezern poalen." Toun e steun kreeg van zo'n poal heurde hai hou ze hom zaten oet te sliepen. Simson raip de Heer om hulp: "Heer, mien God, geef mie nog ainmoal kracht dat 'k dij haidense Filistijnen in ain klap mien baaide ogen betoald zetten kin."
Hai ston zowat in t midden van t overdekte fietsenhok, slingerde wat rond mit zien aandere aarm, vond n aandere poal, en drokte zo haard as e kon. En de Heer heurde hom. Simson trok d'haile boudel noar beneden. t Haaile speulplain achter d' Ollewaarfschoule lag vol mit doden. En toun zee juffraauw Roozendoal: "En Simson was ook dood. De femilie van zien pa's kaant kwam zien liggoam ophoalen. Ze nammen hom mit en begruiven hom in t graf van zien pa Manoah. Hai was twinteg joar rechter in Izrel west. Kinder, ie maggen nooit mit Here speulen. Ons Heer is haailig. Simson was d' Heer onttraauw west. Hai het t leven dr bie loaten. Moar hai raip de Heer om hulp. God heurde hom en toun was t goud."

Dit alles is moar n miemeroatie over hou n gelaifde juffraauw oet Biebel kon vertellen. Ik zai alles veur mie, hier in mien berre in Hotel Dieu, n zaikenhoes in St. Catharines, Ontario, Canada, vandoag: achtentwenteg feberwoarie 2002 'k Lig hier al uren te schrieven want ik mout wachten.
Messchain is t nait neudeg: moar 'k wol de Liudgerstichten even bedanken veur dij prachtege Biebelvertoalings. 'k Heb dr veul van leert. Morgenvroug hoalen ze mie op en den 'k krieg in slaang in keel en moag, want ze willn waiten woarom ik inwendeg aan t blouden ben.

P.S. t Is goud ofloopn. Specialist zag n moagzweer en hoalde wat spul oet moag veur t laboaratorium. Hier bennen wat pilln, zee e, en verder moar kaalm aan.